ابهر ابهر روی نقشه ایران۳۶.۰۸° شمالی ۴۹.۱۳° شر

شماره های مهم ابهر

اَبهَر یکی از شهرهای استان  و مرکز شهرستان ابهر است. این شهر با۹۹٬۲۸۵نفر جمعیت در سال ۱۳۹۵، به عنوان دومین شهر پرجمعیت استان زنجان پس از شهر زنجان محسوب می‌شود و به دروازه آذربایجان شهرت دارد.

ارتفاع شهر ابهر از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. این شهر در ۱۰۰ کیلومتری جنوب شرق زنجان واقع شده‌است. از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر می‌توان به بقعهٔ امام‌زاده اسماعیل در شناط، بقعهٔ امام‌زاده زیدالکبیر در شرق این شهر و بقعهٔ پیر زهرنوش در جنوب‌غربی شهر اشاره کرد. شهرداری ابهر به چهار ناحیهٔ «مرکزی»، «شناط» (در قسمت شمالی شهر)، «شریف‌آباد» (در قسمت شرقی شهر) و «حسین‌آباد» (در قسمت غربی شهر) تقسیم شده‌است.^[۲]

فاصله این شهر تا زنجان ۱۰۰ کیلومتر، تبریز ۳۸۶ کیلومتر، اردبیل ۳۵۵ کیلومتر، خرم‌آباد ۴۵۶ کیلومتر، ارومیه ۵۲۹ کیلومتر، رشت ۱۸۱ کیلومتر، همدان ۲۱۴ کیلومتر و تهران ۲۴۴ کیلومتر است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. بیشینه گرمای آن ۴۵ درجه و کمینه سرمای آن ۳۰ درجه زیر صفر گزارش شده‌است.

جغرافیای تاریخی شهر ابهر

ابهر در قدیم اوهر نامیده می‌شده‌است. مردم محلی به آن اَبَر می‌گویند. نام ابهر از آب+هر تشکیل شده و در زبان تاتی به معنی آب آسیاب است.^[۳] ریزابه‌های ابهررود از قدیم آسیاب‌های زیادی را به چرخش درآورده که امروزه نیز چنین است.^[۴]

در دوره ساسانیان هنگامی که خسرو اول انوشیروان ایران را به چهار قسمت تقسیم کرد ابهر در منطقه دوم یعنی استان جبال قرار داشت در این دوره منطقه ابهررود تحت تسلط خاندان مهران یکی از هفت خاندان مهم حکومت گر ایران قرار داشت این خاندان علاوه بر ابهر به مناطق وسیعی که از ناحیه خوار تا آوج و دشتبی امتداد داشت مالکیت داشتند و معروفترین افرادی که از این خاندان شناخته شده‌اند شروین دشتبی، بهرام چوبینه، پیران گشسب، گریگوریوس و سیاوش رازی هستند^{[نیازمند منبع]}.

تا پیش از خلافت هارون الرشید، ابهر منطقه نسبتاً وسیعی را شامل بود. وی قسمتی از قاقازان و نیز ناحیه ابهر رود را از ابهر جدا کرد و به قزوین ملحق ساخت. در اوایل سده ۸ قمری ولایت ابهر ۲۵ پاره دیه داشت و حقوق دیوانی آن به یک تومان و چهار هزار دینار می‌رسید.

از ابهر به عنوان بلوک معتبر از ولایت خمسه با باغات فراوان و آب‌های جاری نام برده شده‌است. شاردن می‌نویسد ابهر در دوره شاه عباس دوم صفوی دارای ۲۵۰۰ خانه و باغچه بوده‌است. چنانچه سواره نیم ساعت وقت لازم داشته تا از آن عبور کند. ابهر در این زمان دارای اماکن عمومی و سه مسجد بزرگ بوده و در وسط شهر بقایای گلین قلعه مخروبه‌ای مشاهده می‌شود.

در سال ۱۱۰۰ هجری تاورنیه از ارامنه شهر ابهر خبر داده و ژوبر در زمان فتحعلیشاه قاجار باغ‌های ابهر و خانه‌های تمیز و راحت آن را ستوده‌است. در سال ۱۲۴۷ هجری ابهر ۷۰۰ خانه و باغ‌های دانشین داشته و قبر شیخ قطب الدین از مشایخ سلسله شیخ صفی الدین اردبیلی در ابهر واقع شده بر طبق نوشته دوسرسی در سال‌های ۱۲۵۰ هجری دوره محمد شاه قاجار ابهر دارای ۲۰۰ خانه و ۹۰۰ نفر جمعیت بوده و دو گنبد نیمه ویران از دو مسجد در آن دیده می‌شده‌است. در دوره ناصر الدین شاه قاجار ابهر تیول توپخانه بوده‌است چنانچه خرمدره در تیول فراشخانه بوده در همین دوره قلعه خرابه‌ای به نام دارا در ربع فرسخی شهر دیده می‌شده‌است و خانه‌های آن کمتر از ۱۱۰۰ نبوده. در سده ۱۰ قمری از مرقد پیر حسن بن اخی آوران نیز در ابهر یاد شده و سیدی علی کاتبی دریاسالار عثمانی در ۹۶۴ ه‍.ق آن را زیارت کرده‌است.

اوضاع ابهر پس از استیلای اعراب

یاقوت حموی درباره فتح ابهر بدست اعراب گوید:فتح ابهر در سال ۲۴ پس از هجرت و به ایام عثمان ابن عفان بود که در این وقت مغیره بن شعبه والی کوفه بود و جریرابن عبدالله بجلی حکومت همدان را داشت و براءبن عازب نیز ولایت ری را داشت عثمان لشکری بمدد براء فرستاد و او بغزاء ابهر شد و حنظله بن زیدالخلیل با او بود و او در پشت حصار منیع ابهر لشکرگاه کرد و گویند این حصن(قلعه) را شاپور ذوالاکتاف کرده است چون براء به آنجا فرود آمد مردم حصار با وی بجنگ برخاستند و جنگ چندین روز بکشید سپس امان نامه خواستند و براء آنان را به آن شرط که حذیفه بن الیمان باهل نهاوند امان داده بود زنهار داد.

در سده چهارم ابهر در دست یوسف ابن ابوالساج بود سپس به قلمرو دیلیمان درآمد و در ۳۸۶ هـ.ق بدست وهسودان بن سالار محمد بن مسافر از دودمان آل مسافر افتاد و در ۴۲۰ هـ.ق لشکریان محمود غزنوی به ری و قزوین درآمدند و ولایت را از چنگ و غارت رهانید. در جنگ هایی که بین دیلیمان و قشون اسلام جریان داشت از برخی از شعرای اعراب که در قشون اسلام بودند. در برخی از شعر ها و قصاید خود یادی از سرگذشت خود با دیلیمان کرده اند.^[۵]

• محله مَلِک قصاب:که زمانی این محله دارای در اختصاصی بوده و مانند قلعه‌ای حفاظت می‌شده از قدیمی‌ترین محلات ابهر محسوب می‌شد ساکنان مَلِک قصاب غالباً مردان متدین و ریش سفیدان زراعت پیشه بودند.
• محله اکبر آباد: نوبنیاد است و بنیان‌گذارش حاج علی اکبر فخیمی است که برای اولین بار در این محل که آنجا را قبلاً توپخانه مبارکه می‌نامیدند ساختمان احداث کرد و به نام اکبر آباد نامیده شد، اداره مخابرات ابهر در این محله قرار دارد.
• محله دِهَکْ:محله ایست به قدمت تاریخ ابهر زیرا که این محله از اصطلاحات رایج قبل از زمان ساسانی زرتشتی است.
• محله درویشان،
• محله حاجی محمد خان: که از ملاکین ابهر بوده،
• محله خلج آباد:که عموماً به محله بالا اطلاق می‌شده و مسجد نور النبی در این محله قرار دارد،
• محله شیخ آباد:نشیمنگاه شیوخ معتبر ابهر،
• محله در المذوق: که در گویش رایج محلی دَرْ مَذَقانْ نامیده می‌شود،
• محله آقا صدرا: که درابهر مسجدی هم به نام او هست آقا صدرا مردی فاضل و معممّ و از ائمه جماعت بوده،
• محله قانلو میدان:در محله بالا یکی از قدیمیترین محلات ابهر که به علت کشته شدن چند تن از بزرگان نامگذاری شده‌است و مسجدی نیز به همین نام درآنجا وجود دارد
• محله جانقارداش: که محله مسکونی همان جهانگیر تاش بانی کاروانسرای جنب مسجد جامع ابهر بوده‌است.
• محله قلعه تپه:قدیمی‌ترین محل استقرار انسانی در ابهر بود، ادارات پست، کار و تامین اجتماعی در این محل قرار دارد.
• محله نعلبندان: که بعدها به آن دروازه اشیگی به زبان محلی یعنی دروازه بیرونی گفته می‌شده‌است.
• محله شهرک:جدیدترین و پر رشدترین محله شهر ابهر می‌باشد که می‌توان گفت پرجمعیت‌ترین منطقه ابهر با جمعیتی معادل ۲۲۰۰۰ نفر که ۱/۴ جمعیت ۹۰۰۰۰ نفری ابهر را در خود جای داده‌است، بیمارستان امید، مرکز فنی حرفه ای ابهر، مجموعه ورزشی عسلک، استخر عسلک، سپاه ناحیه ابهر، اداره ثبت احوال، اداره آب و فاضلاب، اداره امور منابع آب، اداره منابع طبیعی، راهنمایی رانندگی، کلانتری ۱۲، درمانگاه امام رضای ناجا، اداره جهاد وکشاورزی، اداره برق، دامپزشکی، هنرستان شهید بهشتی و مجموعه مدارس سما و ده‌ها مدرسه دولتی و غیرانتفاعی در شهرک قراردارند.
• محله یخچال: از قدیمی ترین محله‌های ابهر که محل نگهداری یخ برای فصول گرم بوده‌است.در حال حاضر جمعیت این محله از اقشار کشاورز و کارگران ساختمانی می باشند.
• محله شناط یا چینات:یکی از قدیمی‌ترین محلات ابهر بوده که در شمال شهر ابهر واقع شده است.بیمارستان امدادی ، شهرداری،اداره بهزیستی، بنیاد مسکن و آموزش و پرورش در این محل واقع شده اند.
• محله شریف‌آباد:در شرق ابهر تا 10 سال پیش یکی از روستاهای ابهر بوده است ولی در حال حاضر جزوی از شهر ابهر محسوب شده است.
• محله حسین‌آباد:در حال حاضر جمعیت زیادی دارد و دارای دو مسجد بزرگ نیز می‌باشد. استخوان بندی این محله را خیابان شریعتی تشکیل داده است.

*یاد آوری تاریخ #مقاومت #ابهر و تلاش های شبکه های اجتماعی و گردشگری ابهر برای زنده نگه داشتن قلب فرهنگی شهر(قلعه تپه) / برای نماد هویت تاریخی منطقه ابهر :

نگاهی کوتاه به پیام ابهر شناسی در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۹۷

و پیام ۱۹ آذر۱۳۹۹ در آستانه راه اندازی رادیو نما ابهر و انتشار گزارش نهایی از فعالیتهای ابهر شناسی نور ایران در حدود ۶ سال تلاش فرهنگی و تاریخی برای شهر ابهر

و رو نمایی از اپلیکیشن ابهر شناسی

قسمتی از بیانیه ابهر شناسی نور ایران :

(به مناسبت آغاز فعالیتها جدید و عهد و پیمان با میراث و فرهنگی و تاریخ ابهر) به یاد ۲۲ آذر ۱۳۹۷ روز آغاز فعالیت برای حفاظت قلعه تپه ابهر / یادگار داراب کیانی (آخرین پادشاه سلسله کیانیان) (که برای مجموعه ابهرشناسی، داراب کبیر است)

به نام خدا

حب الوطن من الایمان

با سلام و درود فراوان خدمت مردم فرهنگ دوست ابهر

اینجانب مسئول ابهر شناسی نور ایران با حمایت مردمی، میخواهم بار دیگر ابهر شناسی را باز سازی کنم و همچنین گروه به کمک مردم فرهنگ دوست ابهر نیازمند است، گر چه ما در این 2سال افتخارات و شکست هایی داشته ایم اما با وجود این نباید ناامید شویم، این وظیفه اجتماعی و تاریخی ما است که مردم را از مسائل شهری و اجتماعی آگاه کنیم که مهمترین آن مسئله میراث فرهنگی و محیط زیست ابهر است که از واجبات فعالیت های ابهر شناسی نور ایران است، به نظر بنده جلوی ساخت و ساز ها و اماکن اداری و… را در جنگل و حاشیه ابهررود را بگیریم، تا خدمتی به وطن خود کرده باشیم و به خصوص مسئله تپه تاریخی قلعه تپه که مجموعه ابهر شناسی همیشه پی گیر آن بوده و هست، تا آخر …

ابهر شناسی نور ایران همان طور که چندیم بار گفته این یک مجموعه با اندیشه مردمی است و از هیچ نهادی و دولتی خط نمی گیرد.

” قلعه تپه هویت شهر ابهر است” ، با تحقیقات و آثار باقیمانده و مطالعات انجام شده ابهر شناسی نور ایران ( از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۵) قلعه تپه یا تل دارا متعلق به بیش از 2500 سال گذشته است و بنای آن به دستور داراب کیانی یعنی داریوش سوم(آخرین پادشاه سلسه کیانیان) ساخته شده است.

*

پیام ابهر شناسی :

در ۱۹ آذر۱۳۹۹ در آستانه راه اندازی رادیو نما ابهر و انتشار گزارش نهایی از فعالیتهای ابهر شناسی نور ایران در حدود ۶ سال تلاش فرهنگی و تاریخی برای شهر ابهر و رو نمایی از اپلیکیشن ابهر شناسی؛ اعلام میکنم از جانب همه تاریخ دوستان ابهر به خصوص هواداران قلعه تپه :

بنده عضوی کوچک از جامعه شهر ابهر هستم و مسئول مجموع فعالیت های ابهر شناسی باید بگویم وابسته هیچ نهادی نیستم، از حدود ۶ سال پیش با تاریخ ابهر و قلعه تپه آشنا شدم و بعد از مطالعاتی به این نتیجه رسیدم که باید فعالیت های متفاوتی برای زنده نگه داشتن تاریخ و فرهنگ ابهر انجام دهم در قالب شبکه های اجتماعی و گردشگری، تا امروز تا جایی که توانستم با تبلیغ و ترویج گردشگری شهر ابهر و منطقه ابهررود را برای راهگشای اندیشه تاریخی شهر ابهر انجام داده ام، اما وقتی دیدم، قلعه تپه رها شده است، ابهررود به فاضلاب شهری تبدیل شده، جنگل ها تخریب می شود، شرافت و علاقه به کار های فرهنگی و تاریخی که داشتم به من اجازه نداد سکوت کنم و باعث شد دست به قلم ببرم و مدافع تاریخ ابهر باشم…

باید تاریخ ابهر را چندین بار خواند:

قلعه تپه اولین زیستگاه انسانی و هویتی شهر ابهر است، ما ابهری ها نباید بگذاریم، هیچ فردی به خود اجازه دهد که از قلعه تپه استفاده شخصی و حتی ساخت و ساز غیر مجاز انجام دهد و نباید باعث تخریب و توهین بزرگی به میراث فرهنگی ابهر و مردم تاریخ دوست ابهر شود، قلعه تپه نماد هویتی و ملی و تاریخی مردم است.

قلعه تپه اولین سنگر و دژ تاریخ و فرهنگ ابهر است، چرا که تاریخ گواه بر این است که پیروزی از آن حق و خلقی است که تاریخ را خوانده باشد و آگاهی اندیشه تاریخی داشته باشد.

شاید چندین سال طول بکشد، سختی ها و راه هموار نباشد، اما در آخر پیروز از آن دور اندیشان است، چون خلقی که تاریخ ابهر را بنا کرده با دشمنان(از اعراب تا مغولان) زیادی جنگیده است تا امروز ابهر پایدار و جاودان بماند.‌‌..

باید در اصل این را هم بگویم برای قلعه تپه در مدت زمانی طولانی کم کاری کردیم، یعنی از سال۱۳۹۴ تا سال۹۷ و تا امروز اطلاع رسانی کمی درباره قلعه تپه داشته ایم، در صورتی که در سال های قبل را در نظر بگیریم، چند ماه یک بار از وضعیت قلعه تپه اطلاعیه و مطلب جدید منتشر می کردیم، در واقع جمع بندی ها تغییر کرد و همکاری گروهی درباره تیم تحقیق درباره وضعیت حفاظت قلعه تپه انجام نشد.

و این مسئله که در سال ۹۸ موضوع ساخت ساز در قلعه تپه پیچیده شده بود، یکی از مسئولان ساخت و ساز، وابسته به اداره ای بود که امکان این را نداشتیم پیگیری کنیم و دیگری از اداراه کل میراث فرهنگی استان، مجوز ساخت داشت، موضوع روشن بود که هر دو فرد صاحب خانه مجوز دارند، حال اگر مجموعه ابهر شناسی وارد بحث میشد، کاری انجام نمی شد…

اما با وجود این که یکی از اهداف ابهر شناسی این است که با وجود تمام ضربه ها بر پیکر تپه تاریخی قلعه تپه امیدواریم و تلاش می کنیم قلعه تپه روزی حفاظت شود حتی قسمت هایی که هنوز باقی مانده است‌…

چون این اثر ( قلعه تپه) ثبت شده ملی ایران است و هنوز پابرجاست، گر چه بیشتر ارضی قلعه تپه امروز یا خانه سازی و یا تبدیل به اداره شده است که از نظر تاریخ این اراضی اشغالی محسوب می شود…

اما هنوز دیر نشده است با اجرای طرح اداره میراث فرهنگی شهرستان ابهر که تاسیس سایت موزه قلعه تپه است، هنوز قسمت هایی از این اثر تاریخی پابرجاست میتوان این اثر تاریخی و ملی را حفاظت کرد، چرا که تاریخ فراموش شدنی نیست و میراث گذشتگان ارزشمند است …

به امید خداوند بزرگ سایت موزه قلعه تپه ابهر راه اندازی خواهد شد برای تاریخ دوستان ابهر و گردشگران سراسر ایران و جهان…

به زودی وبگاه ابهر 1378

فعالیت خود را آغاز می کند

با ما همراه باشید...